Ομήρου Οδύσσεια

(Ραψωδία α, στίχοι 1-10)

 

Ἄνδρα μοι ἔννεπε, Μοῦσα, πολύτροπον, ὃς μάλα πολλὰ 

για τον άνδρα πες μου Μούσα τον κοσμογυρισμένο, ο οποίος πάρα πολύ

.
πλάγχθη, ἐπεὶ Τροίης ἱερὸν πτολίεθρον ἔπερσε· 

περιπλανήθηκε, αφού της Τροίας την ιερή πόλη εκπόρθησε .

.
πολλῶν δ’ ἀνθρώπων ἴδεν ἄστεα καὶ νόον ἔγνω,

πολλών ανθρώπων είδε πόλεις και τον νου γνώρισε

.
πολλὰ δ’ ὅ γ’ ἐν πόντῳ πάθεν ἄλγεα ὃν κατὰ θυμόν, 

πολλούς δε αυτός στο πέλαγος υπέφερε πόνους στην ψυχή του

.
ἀρνύμενος ἥν τε ψυχὴν καὶ νόστον ἑταίρων. 

για να βοηθήσει την ζωή και την επιστροφή των συντρόφων.

.
ἀλλ’ οὐδ’ ὧς ἑτάρους ἐρρύσατο, ἱέμενός περ· 

αλλά καθόλου τους συντρόφους δεν διέσωσε, αν και το επιθυμούσε.

αὐτῶν γὰρ σφετέρῃσιν ἀτασθαλίῃσιν ὄλοντο, 

διότι από τις δικές τους ατασθαλίες χάθηκαν

.
νήπιοι, οἳ κατὰ βοῦς Ὑπερίονος Ἠελίοιο 

οι ανόητοι, οι οποίοι τα βόδια του Υπερίωνος Ηλίου

ἤσθιον· αὐτὰρ ὁ τοῖσιν ἀφείλετο νόστιμον ἦμαρ. 

κατέφαγαν . όμως εκείνος τους αφαίρεσε της επιστροφής την ημέρα.

.
τῶν ἁμόθεν γε, θεά, θύγατερ Διός, εἰπὲ καὶ ἡμῖν. 

Γι’ αυτά από κάπου ξεκίνα θεά, θυγατέρα του Διός, και πες μας.

(βλέπετε πόσο μεγάλη ποιοτική διαφορά έχει το πρωτότυπο κείμενο από την απόδοση;)

Λεξιλόγιο:

ἔννεπε/ἐνέπω, ἐννέπω: (ποιητικός τύπος) λέγω, ομιλώ, διηγούμαι περιγράφω, αναφέρω, προσφωνώ

πολύτροπος: πολύ +τρέπω (στρέφω, οδηγώ, διευθύνω, άγω, μετατρέπω, μεταβάλλω), εκείνος που τρέπεται σε πολλά μέρη, ο πολυπλάνητος, ο κοσμογυρισμένος, αλλά και ο εύστροφος, ο πανούργος, ο ευφυής, ο ευμετάβλητος, ο άστατος κι ο πολύπλοκος

μάλα:(επίρρημα), πολύ, πάρα πολύ, σφόδρα, καθ’ υπερβολή, ολοτελώς, αλλά χρησιμοποιείται και για να επιτείνει το νόημα της λέξεως που συνοδεύει (πάρα πολύ)

πλάγχθη/πλάζω: προκαλώ περιπλάνηση τινός, τον αποπλανώ και τον εκτρέπω από την πορεία του, τον συγχύζω-τον μπερδεύω, τον εξαπατώ. Ἐπλάγχθην-πλάζομαι, περιπλανώμαι, περιφέρομαι, αποπλανώμαι, εξαπατώμαι, παρατρέπομαι. Έτσι, το πλαγκτόν είναι η περιφερομένη ύλη μέσα στην θάλασσα.

πτολίεθρον: υποκοριστικό της λέξεως πτόλις-πόλις.

Ἔπερσε/πέρθω: εκπορθώ, λεηλατώ, καταστρέφω, ερημώνω, αφανίζω, λαφυραγωγώ

ἴδεν/ εἴδω/οἶδα: βλέπω, αλλά και γνωρίζω (από την λέξη αυτή προέρχεται η λατινική λέξη video, καθώς στην αρχική λέξη υπάρχει μπροστά το δίγαμμα F: FΊΔΩ), εἴδομαι: είμαι  ορατός, βλέπομαι, εμφανίζομαι

ἔγνω/γιγνώσκω: γνώρισε/ γνωρίζω

πόντος: η ανοιχτή θάλασσα, το πέλαγος (μία από τις πολλές λέξεις για την θάλασσα)

πάθεν/πάσχω: πάσχω, υποφέρω, δυστυχώ, αλλά και ευτυχώ ευεργετούμαι όταν συνοδεύεται από  το επίρρημα εὖ δηλαδή εὖ πάσχω

ἄλγεα/ἄλγεα/ ἄλγος: πόνος σωματικός και ψυχικός, θλίψη, οδύνη, στενοχώρια (αναλγητικό, ανάλγητος)

ὃν : αναφορική αντωνυμία (τον οποίο) που χρησιμοποιείται συχνά και ως κτητική: τον δικό του

θυμός: ψυχή, πνεύμα, ζωή, καρδιά, νους, βούληση, σκοπός, πρόθεση, τόλμη, θάρρος, φρόνημα

ἀρνύμενος/ἄρνυμαι: τύπος του αἴρομαι, λαμβάνω για τον εαυτό μου, κερδίζω, αποκομίζω, αλλά και βοηθώ, ωφελώ

ἥν: αναφορική αντωνυμία: την οποία, ως κτητική :την δική τους

ψυχὴ/από το ψύχω:  πνεύμα, πνοή,ψυχή, ζωή, δύναμη,αλλά και πόθος, ορμή, κρίση, λογική, διάνοια, νους, αντίληψη, νοημοσύνη

νόστος: η επιστροφή στην οικία ή την πατρίδα, γενικότερα ο πλους, το ταξίδι. Νόστιμον ἦμαρ: η ημέρα της επιστροφής. Από εκεί και το νόστιμο φαγητό: το πρώτο φαγητό του ξενιτεμένου που επιστρέφει στην πατρίδα είναι το πιο γλυκό, το πιο “νόστιμο”.

Ἑταῖρος: ο σύντροφος, ο συνοδός, ο συμπολεμιστής, ο συνταξιδιώτης, ο βοηθός, ο αρωγός, ο φίλος

ἐρρύσατο/ἐρύω: έλκω, τραβώ, σύρω, σύρω και απομακρύνω τινά εκ του κινδύνου-διασώζω, διαφυλάσσω, προστατεύω, απομακρύνω, αποκρούω, φυλάσσω

ἱέμενος/ἵημι: ρίπτω, βάλλω, εκσφενδονίζω, εκτινάσσω, θέτω εις κίνηση, προφέρω λόγια, ἵεμαι (μέση φωνή): επιθυμώ σφόδρα, ποθώ, λαχταρώ

σφετέρησιν/σφέτερος: (κτητική αντωνυμία) δικός τους

ἀτασθαλίῃσιν/ ἀτασθαλία: μωρία, ανοησία, ασέβεια, αφροσύνη, αυθάδεια, θρασύτητα

ὄλοντο/ὄλλυμι/ ὄλλυμαι: καταστρέφω, φονεύω, χάνω, χάνομαι, πεθαίνω, καταστρέφομαι, αφανίζομαι

νήπιος (νη+  ἔπος): νη (αρνητικό μόριο)+ ομιλία, δηλαδή ο μη ομιλών, αλλά και ο μωρός, ο ανόητος, ο παιδαριώδης

ἤσθιον/ἐσθίω: τρώω, καταβροχθίζω

αὐτὰρ: αλλά, όμως, πάντως, κατόπιν τούτου (after)

ἀφείλετο/ἀφαιρέω-ῶ: αφαιρώ, αποστερώ

ἦμαρ: ημέρα

ἁμόθεν : από κάπου.

Πρόταση:

Το μόνο που θα σας συνιστούσα να κάνετε είναι να διαβάσετε και να ξαναδιαβάσετε δυνατά το αρχαίο κείμενο.

Ρίξτε μία ματιά στις λέξεις, θα τις ξανασυναντήσουμε και θα εξοικειωθούμε μαζί τους, καθώς ήδη τις περισσότερες εξ’ αυτών τις χρησιμοποιούμε, αλλά σε άλλη μορφή.

 

Ισμήνη Μαρτίνη

Συντονίστρια της IHA Επιτροπής Ομήρου

Αθήνα