Κωνσταντίνος Τριανταφυλλίδης
Ομότιμος Καθηγητής Γενετικής και Γενετικής του Ανθρώπου, Τμήμα Βιολογίας, Α.Π.Θ. email: triant@bio.auth.gr
Ο άνθρωπος αιώνια προσπαθεί να δώσει απαντήσεις σε ερωτήματα όπως: Ποιοι είναι οι πρόγονοί μου; Από πού ερχόμαστε; Ποιοι είμαστε οι ΄Ελληνες; Τι σχέση έχουμε με τους Μινωίτες/Μυκηναίους/Πληθυσμούς που έζησαν στην Ελλάδα πριν 4.000, 10.000 ή 50.000 χρόνια πριν; Απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα μπορούσαν να δώσουν οι μύθοι, τα ιερά βιβλία, και αργότερα επιστήμες όπως η παλαιοντολογία, η ιστορία, η αρχαιολογία, η γλωσσολογία και η ανθρωπολογία. Τα τελευταία χρόνια είμαστε μάρτυρες μιας εκρηκτικής προόδου σε DNA τεχνολογίες και της χρησιμοποίησής τους σε μελέτες καταγωγής πολλών πληθυσμών. Αυτό γίνεται γιατί η αντιγραφή του DNA είναι εξαιρετικής πιστότητας. Ως εκ τούτου το DNA μεταβιβάζεται αναλλοίωτο από γενιά σε γενιά, εφόσον δεν συμβεί βιολογικό λάθος. Για αυτόν τον πολύ απλό λόγο το DNA των σημερινών ανθρώπων μπορεί να είναι ένας αξιόπιστος μάρτυρας για τα γεγονότα στη γενετική ιστορία του ανθρώπου που συνέβησαν δεκάδες, ακόμη και εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια πριν. Στη διάλεξη θα παρουσιαστούν δύο βιβλία πάνω στα θέματα αυτά με τίτλους: “Η γενετική ιστορία της Ελλάδας – το DNA των Ελλήνων” και “The Genetic Origins of the Greeks”.
Μερικά στοιχεία που θα παρουσιαστούν στη διάλεξη είναι τα ακόλουθα:
Ο άνθρωπος (Homo sapiens) πρωτοεμφανίστηκε στην Αφρική πριν από 300.000 χρόνια περίπου. Πιστεύαμε ότι ο άνθρωπος μετανάστευσε από την Αφρική στην Ασία πριν 65.000 χρόνια. Η ανακάλυψη όμως οδοντικών λειψάνων σύγχρονου ανθρώπου σε σπήλαιο της Νότιας Κίνας που χρονολογήθηκε τουλάχιστον πριν 80.000 χρόνια, η εύρεση απολιθωμένου τμήματος γνάθου σε σπήλαιο του Ισραήλ, ηλικίας τουλάχιστον 177.000 ετών, καθώς και το κρανίο Απήδημα-1 που βρέθηκε σεσπήλαιο στη Δυτική Μάνη και χρονολογείται στα 210.000 έτη υποδεικνύουν ότι οι πρόγονοι των σημερινών ανθρώπων εξαπλώθηκαν από την Αφρική προς την Ασία πριν από τουλάχιστον 220.000 χρόνια.
Οι άνθρωποι αυτοί, που ήταν κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες, ανέπτυξαν τον Ουλούτσιο πολιτισμό στην περιοχή της Ερμιονίδας της Ανατολικής Αργολίδας. ΄Επειτα, πληθυσμιακές ομάδες που ήταν απόγονοι των προηγουμένων διέδωσαναρχικά τον Ωρινάκιο πολιτισμό και αργότερα τον Γκραβέττιο πολιτισμό σε όλη την Ευρώπη. Ακολούθησαν μετακινήσεις πληθυσμιακών ομάδων Homo sapiens εντός του Ευρωπαϊκού χώρου και από και προς τον ελλαδικό χώρο από το μέγιστο της τελευταίας εποχής των παγετώνων (23.000 έως 17.000 π.Χ.) μέχρι πριν 13.500 χρόνια.
Αργότερα, πριν από περίπου 12.000 χρόνια, οι κυνηγοί – τροφοσυλλέκτες της Εύφορης ημισελήνου της Μέσης Ανατολής ανέπτυξαν την καλλιέργεια των δημητριακών, εξημέρωσαν άγρια ζώα και άρχισαν την εκτροφή παραγωγικών ζώων.Νεολιθικές πληθυσμιακές ομάδες αγροτών από την Εύφορη ημισέληνο αρχικά προχώρησαν προς την Κεντρική Ανατολία. Έπειτα πορεύτηκαν δυτικά προς τις ακτές της Μικράς Ασίας από όπου Νεολιθικοί έποικοι πέρασαν στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου και “πηδώντας” από νησί σε νησί του Αιγαίου έφθασαν στην Πελοπόννησοκαι στην Θεσσαλία, τις οποίες επέλεξαν ως χώρο εγκατάστασής τους. Συνεπώς, τα νησιά του Αιγαίου, η Κρήτη και οι Ανατολικές ακτές της Ηπειρωτικής χώρας ήταν οι πρώτες περιοχές της Ευρώπης που δέχθηκαν πληθυσμιακές ομάδες Νεολιθικών εποίκων/αγροτών, και μαζί με αυτές και τη γεωργοκτηνοτροφική καινοτομία.
Τα παραπάνω επιβεβαιώνονται από τα σημερινά γενετικά δεδομένα για τον Ευρωπαϊκό και Μεσογειακό χώρο και τον Ελλαδικό πληθυσμό. Ο βαθμός γενετικής ποικιλομορφίας είναι μεγαλύτερος στη ΝΑ Ευρώπη σε σχέση με τη ΒΔ, στην Ανατολική σε σχέση με τη Δυτική και παρουσιάζει διαβάθμιση συχνοτήτων από τηΝΑ προς τα ΒΔ Ευρώπη. Ταυτόχρονα όμως οι σημερινοί ΄Ελληνες δείχνουν μεγαλύτερη γενετική συγγένεια με τους Ιταλούς παρά με τους βόρειους γείτονές τους που ομιλούν σλαβικά. Οι επιστημονικές μελέτες δείχνουν γενετικούς δείκτες που έχουν τον κεντρικό πυρήνα της εξάπλωσης τους στην Ηπειρωτική Ελλάδα, στα νησιά του Αιγαίου και στις κύριες αποικίες των Ελλήνων στα παράλια της Μικράς Ασίας,της Νότιας Ιταλίας και της Σικελίας. Αυτό το γενετικό πρότυπο συσχετίζεται με “τηνεξάπλωση των αρχαίων Ελλήνων”, η οποία αρχίζει το 2.000 π.Χ. και κορυφώνεται από το 1.200 έως το 500 π.Χ. Θα μπορούσε να ειπωθεί ότι ειδικά για την Ελλάδα, ο γεωγραφικός χάρτης των γονιδίων αποτελεί μια εντυπωσιακή απόδειξη της συνέχειας της Ελληνικής γενετικής υπογραφής στον Ευρασιατικό χώρο.
Συμπερασματικά τα γενετικά στοιχεία υποδεικνύουν ότι: α) Η γενετική σύσταση τωνκατοίκων της Ελλάδας φαίνεται ότι σε μεγάλο ποσοστό είχε διαμορφωθεί ήδη σε εκείνη τη μακρινή προϊστορική εποχή της εποχής του Χαλκού και συνεπώς οι απόγονοι αυτών των πληθυσμιακών ομάδων που ζούσαν στον ελλαδικό χώρο πριν από το 2.000 π.Χ. θα είναι οι πληθυσμοί που θα χαρακτηριστούν ΄Ελληνες. β) Τα γενετικά ευρήματα αντανακλούν τα ιστορικά γεγονότα του ελλαδικού χώρου και ότι «η εικόνα της ιστορικής/γενετικής συνέχειας των Ελλήνων είναι ξεκάθαρη, όπως ξεκάθαρο επίσης είναι το γεγονός ότι διά μέσου των αιώνων οι Έλληνες εξελίχθηκαν δεχόμενοι γενετικές επιδράσεις από άλλους πληθυσμούς, αλλά ποτέ δεν έσβησε η γενετική κληρονομιά των πληθυσμών του Αιγαίου, πριν και μετά την εποχή των πρώιμων πολιτισμών της Εποχής του Χαλκού».