* Ομιλία του Βασίλη Μούτσογλου, Πρέσβη ε.τ. στο IHA Zoom Forum – (Read English version)
Μας διέπουν αισθήματα αγανάκτησης για την μετατροπή του ναού της Αγίας του Θεού Σοφίας σε τέμενος. Πρόκειται για μια πράξη πολιτισμικού βανδαλισμού. Αισθήματα θλίψης που ένα μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς, κόσμημα της βυζαντινής τέχνης χάνει τον χαρακτήρα του. Η ανθρωπότητα στερείται την δυνατότητα να βλέπει, σε μουσειακά πολιτισμένο περιβάλλον, τα θαυμάσια βυζαντινά ψηφιδωτά.
Θα μπορούσαν να γίνουν πολλές παρατηρήσεις. Όπως ότι το ίδιο δικαστήριο απέρριψε προηγουμένως αντίστοιχη προσφυγή θεωρώντας την αβάσιμη. Ή ότι το ίδιο δικαστήριο αναγνωρίζει μεν τον αφιερωματικό χαρακτήρα στην Αγία Σοφία αλλά δεν τον αποδίδει με τον ίδιο τρόπο στα διάφορα ομογενειακά ιδρύματα, την περιουσία των οποίων η Τουρκία κατάσχεσε με διάφορους τρόπους. Δεν μιλούμε λοιπόν για δικαστική απόφαση αλλά για πολιτική, η ευθύνη της οποίας βαρύνει αποκλειστικά τον Πρόεδρο της χώρας αυτής. Η δικαστική οδός δεν ήταν παρά μια επίφαση νομιμότητας.
Ας κάνουμε όμως μια σύντομη ιστορική αναδρομή. Το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα η Οθωμανική Αυτοκρατορία αντιλήφθηκε ότι στο έδαφος της υπήρχαν πολλές μουσουλμανικές φυλές, οι Τούρκοι όμως ήταν μειονότητα. Η μείωση του πληθυσμού τους οφειλόταν στο γεγονός ότι ήταν προσηλωμένοι στις πολεμικές τέχνες και απέφευγαν να κάνουν οικογένεια. Επομένως οι Οθωμανοί διοικούντες έθεσαν την μουσουλμανική θρησκεία ως ενωτικό παράγοντα στο κέντρο της εσωτερικής τους πολιτικής, όχι βέβαια που έως τότε δεν ήταν, αλλά πλέον έθεταν το Ισλάμ ως τη βασική συνιστώσα που χαρακτήριζε τον Τούρκο. Αυτό εντυπώθηκε βαθιά στις συνείδηση των Οθωμανών. Τούρκος ήταν όποιος ήταν μουσουλμάνος.
Οι Νεότουρκοι επανάφεραν το εθνικό στοιχείο και κατά τον Μουσταφά Κεμάλ, Τούρκος ήταν όποιος θεωρούσε το εαυτό του Τούρκο. Ο Κεμάλ ήθελε να καταστήσει την Τουρκία εφάμιλλη με τα ευρωπαϊκά κράτη και πίστευε ότι η μουσουλμανική θρησκεία ήταν υπαίτια για την οπισθοδρόμηση της Αυτοκρατορίας σε όλους τους τομείς. Προς την κατεύθυνση αυτή, θέλησε να καταστήσει την Τουρκία κοσμικό κράτος.
Στα πλαίσια της εκκοσμίκευσης, ήδη είχε επιτρέψει από τις αρχές της δεκαετίας του 1930, τις εργασίες της αποκάλυψης των ψηφιδωτών της Αγίας Σοφίας. Το 1930, ο Κεμάλ βλέποντας την εξέλιξη της πολιτικής κατάστασης στην Ευρώπη, και αντιλαμβανόμενος την αδυναμία της Τουρκίας, στόχευσε να συσφίξει τις σχέσεις του με την Ελλάδα, τον γεωγραφικό χώρο που θα χρησιμοποιούσε η Ευρωπαϊκή δύναμη που θα ήθελε να επιτεθεί στην Τουρκία. Έτσι υπέγραψε διάφορες συμφωνίες με την πάντα πρόθυμη για ειρήνη Ελλάδα. Βέβαια με την Ελλάδα βρισκόταν σε πόλεμο 8 χρόνια πριν· για την συμφιλίωση, την οποία είχε ανάγκη, χρειαζόταν και άλλα πράγματα.
Η Αγία Σοφία συμβόλιζε και συμβολίζει για τους Έλληνες την Άλωση, το χρονικό σημείο που θεωρείται από τους ιστορικούς ως απαρχή του Νεοελληνικού Έθνους. Πιθανόν ο Κεμάλ να σκέφθηκε ότι, η καλύτερη ανταπόκριση της Τουρκίας στην Ελλαδική προσφορά λήθης της Μεγάλης Ιδέας, θα ήταν η μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε μουσείο. Πρόκειται για υπόθεση βέβαια. Η Αγία Σοφία δεν είναι βέβαια τώρα ελληνοτουρκικό ζήτημα, αλλά εκείνη την εποχή, ήταν.
Μη θεωρηθεί όμως ότι ο Κεμάλ είχε οποιαδήποτε θετικά αισθήματα για τον Ελληνισμό ή πίστευε ειλικρινά στη συμφιλίωση. Πέραν όσων συνέβησαν προηγουμένως, σαφώς και ήθελε εξ αρχής να εκδιώξει τους Ρωμιούς της Πόλης, όπως διηγήθηκε σε μια πανεπιστημιακή αίθουσα το 1971, ένας γηραιός σύντροφος του Κεμάλ που αγνοούσε την παρουσία ενός Ρωμιού φοιτητή εκεί. «Μετά από δεκαετίες, εκπληρώσαμε την επιθυμία του και καταφέραμε να τους διαλύσουμε», όπως είπε θριαμβευτικά ο σύντροφος του Κεμάλ. Μετά από δεκαετίες διωγμών και πογκρόμ κατάφεραν να εκδιώξουν τους Κωνσταντινουπολίτες από τις πατρογονικές τους εστίες.
Το κοσμικό τουρκικό κράτος παρά την συνεχώς εκφραζόμενη δυσθυμία του λαού, άντεξε για 90 περίπου χρόνια. Όποτε γινόταν απόπειρα επιστροφής, επενέβαινε ο κεμαλικός στρατός. Ο Πρόεδρος Erdogan παρότι ήταν από τους πολιτικούς που εξέφραζαν την δυσθυμία αυτή, στην αρχή της καριέρας του ως Πρωθυπουργός, σεβάστηκε τις κοσμικές αρχές του Κεμάλ. Μόλις εδραιώθηκε, άρχισε να τις ανατρέπει σταδιακά, μαζί με τις προσπάθειες για την αποδυνάμωση της επιρροής του κεμαλικού στρατού που επέτυχε με δικαστικές αποφάσεις, οι οποίες αφορούσαν σε πραγματικά ή υποθετικά πραξικοπήματα εναντίον του. Εξάλλου, παρόλα όσα ισχυρίζεται ο Erdogan, η απόπειρα πραξικοπήματος εναντίον του το 2016 φαίνεται ότι ήταν σκηνοθετημένη από τον ίδιο, σύμφωνα με πληροφορίες που είδαν το φως στον Nordic Monitor. Με τον τρόπο αυτό κανόνισε την υπόθεση με τους οπαδούς του Fethulah Gulen που τον αντιπολιτεύονταν.
Η ώρα να κανονιστεί και με το κεμαλικό κράτος, μετά και την επιδείνωση των Ε/Τ σχέσεων με δική του υπαιτιότητα, είχε έλθει. Ο τουρκικός λαός άλλωστε ουδέποτε ενστερνίσθηκε την έννοια του κοσμικού κράτους, και η μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τέμενος θα του παρείχε πρόσθετα πλεονεκτήματα στον εσωτερικό τομέα. Οι Τούρκοι, στα εθνικά τους θέματα, ομονοούν απολύτως. Και μάλιστα σε θρησκευτικό θέμα δεν θα μπορούσε να υπάρξει αντίρρηση. Πράγματι, δεν υπήρξαν αντιδράσεις στο εσωτερικό της Τουρκίας.
Ας δούμε όμως τι λένε οι Τούρκοι αναλυτές. Ο Erdogan μέχρι τον Μάρτιο 2019 υποστήριζε ότι τα οφέλη από την μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τέμενος ήταν λιγότερα από τις ζημίες. Είχε πει ότι φοβόταν τις αντιδράσεις.
Τι άλλαξε από τότε;
1. Η απώλεια των δήμων της Κωνσταντινούπολης και της Άγκυρας στις περσινές δημοτικές εκλογές.
2. Η δύσκολη κατάσταση της οικονομίας που επιδεινώθηκε ακόμη περισσότερο από την πανδημία. Τα ποσοστά πληθωρισμού και ανεργίας έφθασαν στο απόγειο.
3. Η δημιουργία κομμάτων μέσα από το δυναμικό του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης ΑΚΡ, το κόμμα Gelecek του Davutoglu, και το DEVA του Babacan, τα οποία θα αντλήσουν ψηφοφόρους από το κόμμα του Erdogan.
Ο Erdogan περίμενε κέρδη και από ενδεχόμενη αρνητική αντίδραση του Λαϊκού κόμματος, όμως ο Kilincdaroglu δεν αντέδρασε αρνητικά ενώ και ο Δήμαρχος Imamoglu έκανε απλώς ένα ειρωνικό σχόλιο για τα οικονομικά της Τουρκίας που δεν βελτιώνονται με την απόφαση αυτή.
Ως προς τις διεθνείς αντιδράσεις, οι πολιτικές ήταν κατώτερες του αναμενόμενου. Ωστόσο στις συνειδήσεις του πολιτισμένου κόσμου, η Τουρκία κατέβηκε ακόμη ένα σκαλοπάτι.
‘Όπως γράφουν οι τούρκοι αναλυτές, η Άγκυρα δεν λαμβάνει υπόψη τις αντιδράσεις της Αθήνας. Εξ’ άλλου, η Ελλάδα έστειλε και ένα μήνυμα αδυναμίας με την Συμφωνία των Πρεσπών, και η αναφορά δεν είναι στην διευθέτηση της υπόθεσης του ονόματος της ένταξης στο ΝΑΤΟ και μελλοντικής στην ΕΕ, αλλά σε όλα τα άλλα που δόθηκαν εκ περισσού, με την συμφωνία αυτή.
Καθόσον αφορά την Ευρωπαϊκή Ένωση, οι σχέσεις της με την Τουρκία, λένε οι ίδιοι οι Τούρκοι, βρίσκονται ήδη στο ναδίρ. Αλλά η Ένωση δεν πρόκειται, κατά τους Τούρκους, να διακόψει τις σχέσεις της με την Άγκυρα. Καμμιά από τις δυο πλευρές δεν τολμά να πει το «φτάνει ως εδώ». Πάντως δεν ανέμεναν τις αντιδράσεις του ευρωπαϊκού τύπου και την «καταδίκη» της Ε.Ε. Η υπόθεση με τις ΗΠΑ είναι σοβαρότερη. Αλλά τα προβλήματα μεταξύ των δυο χωρών είναι τόσο πολλά που, πάντα κατά τους Τούρκους, ένα πάνω, ένα κάτω δεν κάνει διαφορά. Οι Τούρκοι φοβούνται το Ελληνικό λόμπι στις ΗΠΑ, αλλά φαίνεται ότι υπάρχουν αδυναμίες. Οι Τούρκοι δεν το λένε βέβαια, αλλά ο Πρόεδρος Trump, ως γνωστόν, έχει ιδιαίτερες πολιτικές και οικονομικές σχέσεις με τον Erdogan. Ο Αμερικανός Πρόεδρος δεν φαίνεται να έκανε κάτι για να τον σταματήσει. Οι Τούρκοι θα φοβόντουσαν τη Ρωσία, αλλά και ο Πρόεδρος Πούτιν δεν πήρε αρνητική στάση, πιθανώς λόγω τόσο των Πρεσπών και τις απελάσεις των διπλωματών της, όσο και της υπόθεσης της Εκκλησίας της Ουκρανίας.
Οι Τούρκοι αναλυτές επισημαίνουν ότι τώρα πλέον, στις προσεχείς εκλογές, τα κόμματα δεν θα μπορούν να υποσχεθούν μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί. Το ΑΚΡ μπορεί να πει ότι, να, εγώ το πραγματοποίησα, αλλά και πάλι αυτό δεν θα έχει επιπτώσεις στο εκλογικό αποτέλεσμα για πολύ καιρό.
Στον εξωτερικό τομέα η Τουρκία του Erdogan βασιζόμενη στις επιτευχθείσες οικονομικές της δυνατότητες, στον δημογραφικό παράγοντα, αλλά κυρίως στην υποστήριξη των Δυτικών διαπνέεται από όνειρα μεγάλης περιφερειακής δύναμης και στο μέλλον, παγκόσμιας δύναμης. Δεν είναι ούτε με την Δύση ούτε με την Ανατολή. Η συμμαχία της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ δεν είναι παρά ένα απολίθωμα του παρελθόντος. Η Τουρκία δεν ενδιαφέρεται για κανένα ιδεώδες παρά για τον εαυτό της. Όμως και οι Δυτικοί, που δεν αντιλαμβάνονται ότι η Τουρκία δεν ανήκει πλέον στην δημοκρατική παράταξη, και της επιτρέπουν να εισβάλει ανενόχλητα σε Κύπρο, Ιράκ, Συρία και Λιβύη, ας κάνουν καλύτερα τους υπολογισμούς τους.
Από την εποχή της Αραβικής Άνοιξης και με την ενθάρρυνση των Δυτικών που την πρόβαλλαν ως μοντέλο Πολιτικού Ισλάμ, ο Erdogan επεδίωξε να αναλάβει την ηγεσία του Αραβικού Κόσμου. Όνειρα αραβικής νυκτός. Για τους Άραβες, η έννοια του «πολιτικού Ισλάμ» είναι απροσδιόριστη. Το μόνο που ενδιέφερε τους Άραβες ηγέτες τότε από την έννοια του Πολιτικού Ισλάμ, ήταν το πώς κατάφερε ο Erdogan να κατακτήσει την εξουσία, και να την κρατήσει για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα. Δεν ήθελαν τίποτε άλλο από την Τουρκία. Ήδη ο Αραβικός Σύνδεσμος, αναφερόμενος στην Λιβύη, πρόβαλε ότι η Τουρκία απειλεί την ασφάλεια αραβικών χωρών.
Ο ίδιος ο Erdogan, μένοντας στο τιμόνι της χώρας του για τόσο μεγάλο διάστημα, προφανώς δεν αντιλαμβάνεται ότι συγκαταλέγεται πλέον στην χορεία των αιωνίων ηγετών όπως, ο Κιμ Γιογκ Ουν, ο Κάστρο, ο Λουκασένκο, ο Μαδούρο, και άλλοι αυταρχικοί ηγέτες, στην Ασία ή στην Αφρική.
Με την μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε Τέμενος ο Erdogan πιστεύει ότι θα μετατρέψει την πολιτισμικά αιώνια βυζαντινή Κωνσταντινούπολη, σε τρίτο πόλο του Ισλάμ με μια εκκλησία στην Πόλη, που ούτε το όνομα της ούτε τον χαρακτήρα που είναι χαραγμένο στην παγκόσμια μνήμη, δεν μπορεί να αλλάξει ουσιαστικά. Για την ιστορία, η Τουρκία δεν μπορεί να γίνει ηγέτης του Ισλάμ. Δεν γίνεται αποδεκτή κυρίως από τις Αραβικές χώρες. Ήδη, δεν φαίνεται να υπάρχουν πολλά μουσουλμανικά κράτη που να εξέδωσαν υποστηρικτική ανακοίνωση για την απεχθή αυτή πράξη.
Η μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τέμενος μας λυπεί όλους τους Έλληνες. Η Αγία Σοφία είναι το σύμβολο του μεσαιωνικού ελληνισμού, του Βυζαντίου. Ο Πρόεδρος Erdogan και η Τουρκία είναι υπόλογοι για τη βλάβη που προκαλούν σε ένα παγκόσμιο μνημείο πολιτισμικής κληρονομιάς αλλά και σύμβολο της ειρηνικής συνύπαρξης των θρησκειών, στην οποία ο Erdogan πρωτοστατούσε το 2005, συμφεροντολογικά όπως αποδεικνύεται. Είμαστε υποχρεωμένοι να το προβάλουμε παντού. Η Τουρκία είναι έκθετη στην διεθνή κοινή γνώμη για αυτό. Η Τουρκία αυτοπυροβολήθηκε.
Οι Τούρκοι πιστεύουν ότι είναι ένας από τους σημαντικότερους λαούς του κόσμου σε όλους τους τομείς και η Τουρκία μια χώρα από τις ισχυρότερες στρατιωτικά. Η αλαζονεία και η υπεροψία τους δεν τους αφήνει να δουν την πραγματικότητα.
Η Τουρκία δεν δίνει πλέον σημασία στο modus vivendi που είχε διαμορφωθεί με την Ελλάδα. Την θεωρούν ως ένα πολύ αδύναμο κράτος. Σε αυτό συνετέλεσε, τα τελευταία χρόνια, μια τάση στην Ελλάδα να θεωρεί ως φασισμό, ό,τι είναι εθνικό. Διάφορες διεθνιστικές ελλαδικές δυνάμεις, μερικές φορές συμπεριφέρονται ως συνήγορος των εχθρών της χώρας, δεν δρουν με βάση τον εθνισμό αλλά μια στρεβλή ιδεολογία. Ωσάν οι ίδιοι θα εξαιρεθούν από τα δυσμενή αποτελέσματα μιας επίθεσης εναντίον της χώρας. Ή ότι στρεφόμενοι εναντίον της Ελλάδας στο Ευρωκοινοβούλιο, η καταδίκη δεν θα τους συμπεριλαμβάνει. Άλλοτε εκφράζονται ηττοπαθείς απόψεις. Μπορεί να γίνουν παραχωρήσεις, ουδείς ξεκινά μια διαπραγμάτευση λέγοντας ότι δεν υποχωρώ σε τίποτα, αλλά αυτό, θα πρέπει να αφεθεί στην διαπραγματευτική ομάδα να το κάνει. Δεν θα πρέπει να γίνεται δημοσίως και εκ των προτέρων.
Η Ελλάδα βρίσκεται μεν στην ζώνη της ειρήνης, αλλά στα όρια της, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Γύρω μας, η Τουρκία, η Συρία, η Μέση Ανατολή, η Λιβύη βρίσκονται σε καθεστώς πολέμου. Η Τουρκία επέλεξε να έχει μια εχθρική στάση, να επιβουλεύεται την εδαφική ακεραιότητα της χώρας. Οι βόρειοι γείτονες δεν σφίγγουν το χέρι της Ελλάδας με την ίδια φιλικότητα που τους το τείνει.
Η Ελλάδα σε κάθε περίπτωση, πρέπει να κρατήσει τα βαριά πυρά της για την προστασία της εδαφικής της ακεραιότητας που απειλείται. Και οι θάλασσες μας, Ελλάδα είναι. Και αν βγαίνουν διάφοροι Τούρκοι και λένε ότι τους αποκλείσαμε από τη θάλασσα, τους απαντούμε ότι, αντιθέτως, είναι εκείνοι που μας απέκλεισαν από την απέναντι πατρογονική μας γη, της Ανατολίας.
Είμαστε μια φιλειρηνική ευρωπαϊκή χώρα. Είμαστε όμως μια χώρα με στρατό. Δεν είμαστε ανυπεράσπιστο κράτος όπως η Κύπρος ούτε αδύναμοι όπως το Ιράκ, ή Συρία ή η Λιβύη, ώστε να εισβάλει η Τουρκία και να καταγάγει μια εύκολη νίκη. Νομίζω ότι η κυβέρνηση έστειλε το μήνυμα. Εύχομαι στην Τουρκία καλή παραλαβή.